Universum Max Beckmann – Kunstmuseum Den Haag

Scherpe hoeken, vervreemdende perspectieven, beklemmende kaders. De schilder Max Beckmann hanteert allerlei technieken om de ruimte in zijn schilderijen naar zijn hand te zetten. Het geschilderde beeldvlak is zijn domein; door te schilderen krijgt Beckmann grip op de werkelijkheid, die voor hem uit fysieke maar ook spirituele dimensies bestaat. Met zijn unieke verbeelding van de ruimte behoort hij tot de meest eigenzinnige en unieke kunstenaars van de twintigste eeuw. In de tentoonstelling Universum Max Beckmann onderzoekt Kunstmuseum Den Haag het oeuvre van de schilder aan de hand van zijn verbeelding van de ruimte.

Universum Max Beckmann
Max Beckmann (1884-1950) stopt zijn schilderijen barstensvol beelden en betekenissen, die niet direct te ontrafelen zijn; een bijzondere beeldtaal, die hij ontwikkelt op basis van talloze bronnen (literatuur, religie, mythologie) en eigen observaties. Zijn schilderijen zijn geladen, intellectueel, spiritueel. Maar net zo goed is de in Duitsland geboren Beckmann een mondaine ‘man van de wereld’ die in zijn werk de invloeden van de moderne tijd verwerkt. Hij dompelt zich onder in eigentijdse vormen van amusement: de magische wereld van theater, circus en cinema zijn belangrijke impulsen. Technologische ontwikkelingen in de film bieden letterlijk nieuwe perspectieven; ontwikkelingen die hij op de voet volgt, en herkenbaar zijn in de wijze waarop Beckmann zelf naar de wereld gaat kijken. Fragmenten uit enkele invloedrijke producties uit deze tijd zijn in Universum Max Beckmann te zien.

In zijn schilderijen volgt Max Beckmann de traditionele genres van de schilderkunst: portretten, stillevens, landschappen (met ook zee- en stadsgezichten) en mythologische en historische voorstellingen. Het vernieuwende en moderne van zijn werk zit dus niet zozeer in zijn onderwerpskeuze, maar juist in zijn uitwerking daarvan. Vooral de manier waarop hij de ruimte weergeeft, of eigenlijk manipuleert, is uniek. Van de vroege monumentale, traditionele composities tot scherpe kaders, hoekig en vervreemdend perspectief, opstapelingen, afsnijdingen en opvallende formaten. Koortsachtige voorstellingen soms, met ontelbaar veel objecten en figuren in vaak afgebakende, benauwende ruimtes. Perspectieven die niet losstaan van het leven van de kunstenaar en resoneren met het onstuimige Europa tijdens en tussen twee wereldoorlogen. Zijn Beckmanns schilderijen soms een reactie op de kantelende samenleving? Zijn het verwerkingen van zijn eigen ervaringen, in de oorlog of later, als hij Duitsland ontvlucht.

Max Beckmann en Kunstmuseum Den Haag
Max Beckmann heeft een unieke positie in de West-Europese kunstgeschiedenis. Zijn expressieve schilderijen en focus op het innerlijke, suggereren een schatplichtigheid aan het Duitse expressionisme. Zijn visie op de schilderkunst, die in zijn ogen niet anders dan figuratief kan zijn, kenmerkt eveneens een verbond met nieuwe realistische tendensen na de Eerste Wereldoorlog, het retour a l’ordre. Stromingen die van oudsher belangrijke kerncollecties van Kunstmuseum Den Haag vormen.
Tussen 1921 en 1926 verwerft het museum vijf lithografieën van Max Beckmann uit de periode 1921-1923; de eerste aankopen van zijn werk in Nederland. Pas na zijn dood, in 1956, is in Den Haag een grote overzichtstentoonstelling van zijn werk te zien. In dat jaar verwerft het museum het eerste schilderij van Beckmann voor de collectie: Klein café, draaideur (1944). In 2021 heeft het daar een tweede schilderij aan kunnen toevoegen: Baders met groene kleedcabine en schippers met rode broek, geschilderd in 1934 na een bezoek aan de Nederlandse kust.

Universum Max Beckmann toont een dwarsdoorsnede van het oeuvre van een unieke schilder. De tentoonstelling laat de wereld zien door de ogen van Max Beckmann, die met een bijzondere, persoonlijke beeldtaal en eigenzinnige verbeelding van de ruimte, betekenis geeft aan de chaos van de moderne wereld om hem heen.

Catalogus
Bij de tentoonstelling is een rijk geïllustreerde catalogus verschenen met bijdragen van onder meer Daniel Koep (Hoofd Tentoonstellingen, Kunstmuseum Den Haag), Thijs de Raedt (Conservator, Kunstmuseum Den Haag), Oliver Kase (Hoofd Moderne Kunst, Pinakothek München) en Vera de Lange (Filmhistorica). De catalogus is uitgegeven door Waanders. € 29,95